نوستالژی (غم غربت) در اشعار ناصر خسرو قبادیانی و ابوالعلا معرّی

چکیده نوستالژی (غم غربت) یکی از اصطلاحات روان شناسی است که وارد حیطه ی ادبیات شده است و ارتباط قوی با حافظه و خاطره دارد. اندوه ناشی از علاقه به سرزمینی خاص که انسان آرزوی رسیدن به آن را دارد؛ اوضاع و احوال سیاسی و اجتماعی و حوادثی که در زندگی شاعر بوجود می آید می تواند در ایجاد نوستالژی موثّر باشد. بعضی از شاعران، در آثار خود به نحوی غم غربت و دلتنگی های حاصل از آن را در اشعار خود بیان کرده اند. ابوالعلا معری (363-449) از شاعران معروف عرب است که سراسر زندگی او درد و رنج بوده و به دلیل نابینایی و مصائب و مشکلات زندگی، نسبت به همه چیز و همه کس بدبین شده و بیشتر عمر خود را در تنهایی و عزلت سپری کرده است. در مقابل ناصرخسرو (394-481) نیز به دلیل فعالیت های سیاسی و مذهبی متهم به بددینی شده و پس از تبعید، تا پایان عمر در تنهایی و غربت به سر برده است. پژوهش حاضر به بررسی نوستالژی (غم غربت) در دیوان دو شاعر پرداخته و در هشت فصل تنظیم شده است. در فصل اول، پس از ریشه شناسی و تعاریفی که از این واژه در فرهنگ ها آمده، نگاهی گذرا به نوستالژی در روان شناسی، ادبیات (فارسی، عربی) و ادبیات تطبیقی شده است. در فصل دوم زندگی و اوضاع سیاسی و اجتماعی دو شاعر و در فصل های سوم، چهارم و پنجم سه نوع غربت (مکانی، سیاسی، اجتماعی و زمانی) بررسی شده و ذیل هر عنوان اشعاری مناسب از آن ها ذکر گردیده است. در ادامه راه های غلبه بر غربت و مقایسه ی تطبیقی افکار و اندیشه های دو شاعر و نیز میزان تأثیرگذاری و تأثیرپذیری از یکدیگر بررسی شده است. این پژوهش نشان می دهد که حوادثی که در زندگی دو شاعر بوجود آمده نقش مهمی در غربت و تنهایی آن ها داشته بطوریکه هر کدام از آن ها غم غربت را در زندگی احساس کرده اند.ابوالعلا برای رهایی از غربت، به زندگی زاهدانه روی آورده و ناصرخسرو نیز در دوران سخت تبعید زندگی زاهدانه ای را پیش گرفته است. توصیف هایی که ناصرخسرو از غریبی و تنها خود دارد بسیار دلسوزانه تر و غمگینانه تر از اشعار ابوالعلا است و این امر نشان می دهد که ناصرخسرو در دوران تبعید زندگی سخت دشوارتری را داشته است. فضای سیاسی حاکم بر روزگار دو شاعر شبیه به هم بوده و فساد سیاسی و ستم حاکمان، موجب گردیده هر دو شاعر جسورانه و بدون هیچ ترسی به انتقاد از طبقات اجتماعی و حاکمان روزگار بپردازند به طوری که می توان آن ها را بزرگ ترین نماینده ی ادبیات اعتراض در زمان خود دانست.